در قالب یك پژوهش بررسی شد
آموزش استفاده اخلاقی از اینترنت به كودكان
یك محقق به پژوهشی درباره راهبردهای مواجهه با چالش چیستی و نحوه تشخیص رفتار اخلاقی در فضای مجازی پرداخته است.
به گزارش کارا پیام به نقل از ایسنا، از منظر فلسفی، اخلاق رشته ای مطالعاتی است که در مباحث خود به احکام اخلاقی، تمایز میان رفتارهای درست و غلط و تعیین کنش های انسانی و غیرانسانی افراد می پردازد. به عقیده خیلی از کارشناسان غربی، اعمالی در زمره رفتارهای اخلاقی قرار می گیرند که به خود فرد، دیگران و جامعه لطمه وارد نکرده و مخرب نباشند.
در پژوهشی که توسط سید رضا حسینی، کارشناس علوم سیاسی از دانشگاه علامه طباطبایی انجام شده، آمده است: بطور کلی تمرکز بیش از پیش بر اخلاق، جوانان را در راه شکل گیری صحیح شخصیت، شناختن میان خوب و بد و پذیرش مسئولیت های خطیر اجتماعی، حرکت می دهد. کودکان از بدو تولد، روند یادگیری اصول و ارزش های اخلاقی را در خانواده و نهادهای دینی و مذهبی آغاز می کنند و این دو نهاد شاخص، عموما بعنوان مراجع و منابع اصلی ترویج تربیت اخلاقی در نظر گرفته می شوند. این در حالیست که مدارس و نهادهای آموزشی نیز مسئولیت آموزش و تقویت برخی ارزش های اخلاقی را بر عهده دارند.
بطور کلی مفهوم پرداختن به دغدغه های اخلاقی در فضای مجازی که اولین بار در سال 1988 عنوان شد، اخلاق اطلاعات گفته می شود. گرچه این مفاهیم پیش تر از طرف خیلی از کارشناسان در اقصی نقاط جهان مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، اما هنوز خیلی از کودکان و نوجوانان هیچ دیدگاهی در مورد مسائلی چون احترام به مالکیت معنوی در بستر فضای مجازی ندارند.
متاسفانه، امروزه خیلی از کودکان و نوجوانان کاربر اینترنت، مانند معلمان، سرپرستان و والدین خود، در مورد چیستی و نحوه تشخیص رفتار اخلاقی در فضای مجازی هیچ دیدگاهی ندارند.
اخلاق در اینترنت
ارسطو، بنیانگذار اخلاق بعنوان یکی از شاخه های اصلی علم فلسفه، اخلاق را منعکس کننده ارزش های رفتاری انسانی توصیف می کند. رافائل کاپورو، مدیر مرکز بین المللی اخلاق اطلاعات، در این مورد می گوید: «اخلاق بعنوان یک روند خود ارجاع، تلاشی لایتناهی جهت استفاده کلی و جزئی از کدهای رفتاری منطبق با ارزش های انسانی است که حدود احترام یا بی احترامی به جامعه و فرد را منعکس می کند. به عبارت دیگر، گفتمان اخلاق بر شیوه های ارتباط اجتماعی بعنوان افراد ارزشمدار و نحوه درک جامعه از مقوله اخلاق متمرکز است. باتوجه به گذاره ذکر شده، هیچ دیدگاه اخلاقی بی طرفانه ای در جهان وجود ندارد.»
تعریف اخلاق اطلاعات شامل نگرانی از معضلات و تعارضات اخلاقی است که در تعامل بین انسان و اطلاعات (ایجاد، سازماندهی، انتشار و استفاده)، فناوری اطلاعات و ارتباطات و سیستم های اطلاعاتی ایجاد می شود. این نوع از اخلاق که به اخلاق سایبری نیز معروف است، با دیگر انواع اخلاق تفاوت هایی عمده و بنیادین دارد و همیشه در فهم آن نارسایی های شناختی وجود دارد. فناوری های مورد استفاده از طرف ما که برای برقراری ارتباط در دنیای سایبری به کار می روند، در درون بستری غیرفیزیکی و دیجیتال قرار دارند. این پدیده نوظهور، هنوز به صورت دقیق درک شده است و نهادهای اولیه درونی ساز ارزش های یک جامعه با این بستر جدید بیگانه هستند.
ارزش های ترویج شده از طرف نهادهایی چون خانواده و مدرسه همیشه بر پارامترهای اخلاق در فضای فیزیکی تمرکز دارند و دانش آموزان عموما از کدهای اخلاقی رفتار در محیط فیزیکی، بیش از فضای مجازی آگاه هستند. انتخاب بر سر دو راهی های اخلاقی طیف گسترده ای از تصمیمات آسان مانند انتخاب نوشیدنی مناسب تا چالش های دشوار چون شبیه سازی انسان را در بر می گیرند.
توانایی ایجاد و ارزیابی استدلال های اخلاقی در دنیای مدرن بواسطه وجود طیف گسترده ای از کنش ها در فضای مجازی، اهمیتی دو چندان می یابد.
دو جهان متفاوت
کودکانی که پروسه سیستم پذیری اخلاقی مرسوم در هر جامعه ای را طی کرده باشند، به آسانی صحیح یا غلط بودن یک رفتار در جهان واقعی را در می یابند. این در حالیست که همان کودکان هنگام استفاده از اینترنت، در تمایز میان قضاوت های درست یا نادرست، چندان موفق نباشند.
فناوری های نوظهور سبب ضرورت ارائه تفسیر به روز و بازسازی شده از ارزش های سنتی جامعه شده است. علاوه بر این شکل گیری برخی شرایط کاملا جدید در فضای مجازی، مانند امکان ارسال ایمیل های تجاری و تبلیغاتی برای میلیون ها نفر، سبب شکل گیری احساس نیاز به تبیین برخی کدهای اخلاقی جدید نیز شده است.
عکاسی دیجیتال قدرت دستکاری تصاویر به شیوه های غیرقابل تشخیص را در اختیار خیلی از کاربران فضای مجازی قرار داده است. این امر در دوره عکاسی سنتی کاملا غیرممکن بود.
دسترسی افراد زیر سن قانونی به محتوای جنسی در دوران قبل از توسعه اینترنت با موانع مختلفی مواجه بود. این در حالیست که حالا حدودا هیچ محدودیتی برای کودکان در فضای مجازی وجود ندارد.
مالکیت معنوی در فضای مجازی، بیش از هر زمان دیگری قابل نقض است و کاربران می توانند با کمی جستجو به صورت رایگان از داده های تحت مالکیت معنوی صاحبان اثر استفاده کنند.
موارد بالا تنها گوشه ای از تحولی است که توسعه فناوری های حوزه فضای مجازی در جوامع امروزی ایجاد کرده اند. به زعم خیلی از فلاسفه اخلاق، جوامع مدرن برای دستیابی به ارزش های اخلاقی در فضای مجازی، به تغییر تعریف خود از برخی مولفه های سنتی نیازمند هستند.
اغلب مردم تصور می کنند که عملکرد افراد در فضای مجازی اهمیت کمتری نسبت به محیط فیزیکی دارد و همین مورد یکی از دلیلهای مهم ضرورت تدوین علم اخلاق فضای مجازی محسوب می شود. افراد بسیار کمی هنگام قدم زدن در یک فروشگاه خدمات کامپیوتری به فکر دزدیدن یکی از نرم افزارهای ذخیره شده بر روی لوح فشرده می افتند. این در حالیست که همان افراد نسبت به تکثیر غیرقانونی نرم افزارهای کامپیوتری در فضای مجازی بی تفاوت هستند.
بنابراین، در این مقطع تاریخی، معلمان و والدین باید برای درک احکام اخلاقی باارزش و ارائه برهان های مختلف، قدرت استدلال خودرا توسعه دهند.
کودکان بواسطه نوع نگاه خود به مسائل جاری جهان، عموما از استدلال های ضعیفی چون طرح ادعا و نقل قول از دیگران اکتفا می کنند. از همین روی، معلمان و متولیان درونی سازی ارزش های اخلاقی باید تمرکز خود بر اخلاق فناوری را بالا برند.
معضلات اخلاقی
با تداوم روند ارزان شدن دسترسی به اینترنت پر سرعت، استفاده از این فنآوری با الگویی انفجاری در حال گسترش است. با وجود این، هنوز خیلی از کودکان از خطر سرقت و افشای اطلاعات شخصیشان در بستر فضای جازی، آگاه نیستند. امکان سو استفاده از اطلاعات شخصی افراد در فضای مجازی، برای طیف گسترده ای از افراد شبیه به یک بازی و بسیار بی اهمیت است. علت این امر محسوس بودن خطرات و تبعات فوری آنها در فضای فیزیکی در مقایسه با تهدیدات نامحسوس موجود در اینترنت است.
ریشه این سهل انگاری امور از طرف کاربران، ماهیت کنش و واکنش در بستر فضای مجازی است. بعنوان مثال ایجاد نسخه های کپی برداری شده غیرقانونی از یک کتاب در جهان فیزیکی بسیار دشوار و هزینه بر است. این در حالیست که نقض مالکیت معنوی و تولید کپی های غیرقانونی از یک نرم افزار در بستر فضای مجازی، با کمترین هزینه و زمان صرف شده قابل اجرا می باشد.
از طرف دیگر، رسانه ها نیز نقش موثری در اشاعه معضلات اخلاقی فضای مجازی دارند. خیلی از فیلم ها، کتاب ها و برنامه های تلویزیونی، اقداماتی چون هک کامپیوتر های شخصی، سرقت داده های دیجیتال و کلاهبرداری سایبری را اقداماتی جذاب، هیجان انگیز و گاهی قهرمانانه جلوه می دهند.
در گذشته ای نه چندان دور، طرح پرسش های اخلاقی در حوزه ی تکنولوژی و فضای مجازی، از طرف تعداد انگشت شماری از کارشناسان مورد توجه قرار داشت؛ اما با گسترش بیش از پیش استفاده از فناوری های اطلاعاتی در سراسر جامعه بشری، اهمیت آن برای اقتصاد ملی و افراد افزایش پیدا کرد. نکته جالب این است که برمبنای تحقیقات انجام شده از طرف نهادهای انتظامی و قضایی، اغلب مجرمان کامپیوتری، مهارت مخرب خودرا در سنین بسیار پایین کسب کرده اند.
کوشش های بی وقفه پژوهشگران حوزه اخلاق فضای مجازی، سبب تدوین یک منشور اخلاقی هشت بندی برای فضای مجازی از طرف انجمن ماشین های محاسباتی شده است:
من در فضای مجازی به جامعه و رفاه دیگران کمک می کنم.
من در فضای مجازی از لطمه رساندن به دیگران خودداری می کنم.
من در فضای مجازی صادق و قابل اعتماد هستم.
من در فضای مجازی منصف هستم و از تبعیض خودداری می کنم.
من در فضای مجازی به حقوق مالکیت و کپی رایت همچون حق چاپ و تولید اثر احترام می گذارم.
من در فضای مجازی مالکیت معنوی را محترم و معتبر می شناسم.
من در فضای مجازی به حریم شخصی دیگران احترام می گذارم.
من در فضای مجازی داده ها و محتوای محرمانه را محترم می شمارم.
دبورا جانسون نیز در کتاب اخلاق کامپیوتر به طرح سه اصل کلی اخلاقی در فضای مجازی می پردازد:
حریم شخصی:
من از حریم شخصی خود حفاظت کرده و به حریم شخصی دیگران احترام می گذارم.
حق مالکیت:
من از حق مالکیت خود حفاظت کرده و به حق مالکیت دیگران احترام می گذارم.
استفاده اخلاقی:
من جهت استفاده مناسب از فناوری های نوظهور، از اصول اخلاقی مرسوم در جامعه خود بهره می گیرم و قواعد اخلاقی جاری در جامعه را نقض نمی کنم.
روش شناسی
پژوهشگران در امتداد تکمیل تحقیقات خود در زمینه درونی سازی اخلاق سایبری در بین دانش آموزان، پنج مؤسسه آموزشی که ادراک اخلاق سایبری را مورد توجه و ارزیابی قرار داده اند، مورد بررسی قرار داده و مشکلات موجود را تحلیل کرده اند. این تحقیق به صورت مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام شده است و بطور کلی 2 مدرسه ابتدایی، 2 مدرسه راهنمایی و 3 مدرسه مقطع متوسطه بعنوان بستر های میدانی این پژوهش آماری انتخاب شدند.
علاوه بر این، با پذیرش صحت فرض افزایش تدریجی درک اخلاقی کاربران بر اثر تداوم استفاده از فضای مجازی، مدارسی انتخاب شدند که به شکل گسترده از اینترنت استفاده می کردند. در صورتیکه مسئولان اصلی فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر مدرسه مورد بررسی قرار گرفتند، از معلمان فاقد نقش مستقیم در ترویج آموزش اخلاقی اینترنت نیز به صورت جداگانه مصاحبه به عمل آمد.
در نهایت با 42 نفر از کادر آموزشی مدارس مصاحبه شد و نتایج با در نظر گرفتن و پذیرش امکان خطای داده های ارائه شده از طرف مصاحبه شوندگان به شرح زیر است.
درک معلمان از اخلاق سایبری دانش آموزان در استفاده از اینترنت
همانطور که قبل از این نیز اشاره شد، درک اخلاق سایبری از طرف دانش آموزان، با خطرات فیزیکی موجود در جهان واقع ارتباط چندانی ندارد. اما شناخت تهدیدات مختص فضای مجازی می تواند بینش لازم برای درونی سازی ارزش های اخلاقی فضای مجازی را فراهم آورد. در بررسی مسائل مربوط به ادراک کارکنان مدارس از وضعیت دانش آموزان، ساختار فرهنگی اخلاق نیز می تواند در نظر گرفته شود. در بین مصاحبه شوندگان، 26 نفر نسبت به سرقت ادبی و محتوایی، 9 نفر در مورد نقض کپی رایت و هفت نفر نسبت به خطر هک شدن در فضای مجازی ابراز نگرانی کرده اند. از همین روی، بطور کلی مباحث موجود پیرامون اخلاق فناوری را می توان به حوزه های زیر تقسیم کرد:
حریم شخصی
مسئله حریم شخصی، یکی از بزرگترین نگرانی های متولیان حوزه آموزش شمرده می شود. از دیدگاه اخلاقی، دانش آموزانی که از اینترنت استفاده می نمایند، باید اطمینان حاصل کنند که فعالیتشان حریم خصوصی دیگران را نقض نمی کند و خود نیز اطلاعاتی در اختیار دیگران قرار نمی دهند. کودکان باید درک کنند که شرکت های تجاری و سازمان ها از اطلاعات وی برای توسعه بازاریابی خود استفاده می نمایند. هر داده ای که یک کاربر به یک سازمان ارائه می دهد، ممکنست به سازمان دیگری فروخته شود.
همه دانش آموزان باید بدانند که یک غریبه در فضای فیزیکی با غریبه ی دیگری در ایترنت تفاوتی ندارد و همان قواعدی که به کودکان در مورد برخورد با افراد ناشناس در محیط فیزیکی آموزش داده می شود، باید در مورد محیط دیجیتال نیز درونی سازی و اعمال شود.
سرقت ادبی و محتوایی
مفاهیمی مانند سرقت ادبی در بستر اینترنت و هک شدن، معمولا از طرف دانش آموزان به درستی درک نمی گردد. کودکان و نوجوانان باید یاد بگیرند که منابع مکتوب چاپی و الکترونیکی از منظر نکوهیده بودن کپی برداری و استفاده بدون منبع، تفاوتی با هم ندارند. آنها باید احترام به مالکیت معنوی در فضای مجازی را بیاموزند و با داده های مجازی، دقیقا مانند محتوای فیزیکی برخورد کنند.
نقض کپی رایت
گروه محقق در طول پژوهش خود به این نتیجه رسید که دانش آموزان مقطع ابتدایی حدودا آگاهی چندانی از قانون کپی رایت در فضای مجازی ندارند. بی گمان توضیح دادن علت ممنوعیت کپی برداری از یک تصویر خاص برای دانش آموزان خردسال بسیار دشوار است. این روند در مقاطع بالاتر سبب بی توجهی و تمایل دانش آموزان به کپی برداری آزادانه و بدون منبع از داده های آنلاین می شود.
دانش اموزان باید بدانند که نرم افزار های کامپیوتری توسط قانون کپی رایت محافظت می شود و استفاده از نسخه های کپی برداری شده علاوه بر غیرقانونی بودن، غیر اخلاقی نیز هست.
از طرف دیگر، استفاده دانش آموزان از داده های موجود در اینترنت، همیشه مبتنی بر کسب علم و اطلاعات مفید نیست. در این میان سایت هایی وجود دارد که این کاربران کودک و نوجوان را گمراه و از مسیر اصلی دور می کنند. برمبنای آموزه های اخلاقی مطرح شده از طرف خیلی از معلمان، استفاده مناسب از اینترنت باید دانش آموز را به سمت مراکز و مراجع علمی هدایت کند.
سواد دیجیتال
حدودا همه مصاحبه شوندگان در مدارس مختلف، در سطح پایینی از آموزش و اطلاعات آنلاین قرار داشتند و خواهان افزوده شدن آموزش های الزامی این حوزه در مدارس شدند. متولیان امر آموزش و پرورش بر این عقیده اند که هر چه سواد و مهارت دانش آموزان در مورد بسترهای دیجیتال افزایش یابد، بیشتر برای مقابله با تهدیدات آنلاین آماده و محیا می شوند.
سواد دیجیتال بطور کلی به طیف گسترده ای از مهارت ها اطلاق می شود و مهارت هایی چون حفظ ایمنی در فضای مجازی، فقط یک زیرمجموعه از حوزه سواد دیجیتال شمرده می شود. با وجود این، در عمل بنظر می رسد که کودکان قبل از دریافت هرگونه آموزش اخلاق سایبری، باید به اینترنت دسترسی یابد.
دکتر جین هیلی، معلم و روانشناش آموزش مشهور که در طول سال های اخیر پژوهش های بسیاری را در حوزه آموزش به کودکان به سرانجام رسانده است، در مقاله ای موسوم به «ذهن های در معرض خطر؛ ساختن آینده» می نویسد:
«به نظر می رسد که قرار دادن کودکان در معرض یک محرک تغییر دهنده سیستم حیاتی، خطای بزرگی است.»
در گفتمان وی منظور از محرک کامپیوتر است و سیستم حیاتی همان ذهن کودک محسوب می شود. وی معتقد می باشد که با پایه گذاری اساسی و صحیح ریشه تفکر و استدلال در ذهن کودکان، سیستم حیاتی آنها به رشد و تکامل مداوم خود ادامه ی دهد. وی اهتمام دارد در مقاله خود به شناسایی و تاکید بر اخلاق سایبری بعنوان یک عامل افزایش دهنده درک فعلی و آتی کودکان از کامپیوتر، اینترنت و فضای مجازی بپردازد.
در صورت نهادینه سازی صحیح فرهنگ و اخلاق فضای مجازی، اگر یک دانش آموز در اینترنت با رفتارهای خطرناک و تهدید آمیز مواجه شود، قادر به رفتار و واکنش صحیح و مناسب خواهد بود.
مراکز آموزشی، با وارد کردن اخلاق فضای سایبری در برنامه درسی خود به دانش آموزان، معلمان و والدین، در امتداد تقویت چارچوب عملی استفاده از اینترنت، کمک شایان توجهی می کنند و جامعه را به سمت بازگشت و حرکت در راه اخلاقی بهره مندی از فضای مجازی و تکنولوژی، هدایت می کنند.
در نهایت هدف این نوع از سواد و آگاه سازی افراد در حوزه فضای مجازی، نه فقط تبدیل افراد به کاربران عادی و منفعل فناوری نیست، بلکه چشم انداز طولانی مدت چنین رویکردی، قادر ساختن جوانان به پرورش خلاقانه ظرفیت هایشان در توسعه فناوری شمرده می شود. آنها از این طریق در می یابند که محدود به سازگاری حداکثری و محدود ساختن خود در فضای فناورانه قرن 21 نیستند و می توانند در روند توسعه تکنولوژی های نوین، نقشی موثر و تعیین کننده ایفا کنند.
تام لیکونا استاد حوزه آموزش در دانشگاه ایالتی نیویورک در این مورد می گوید:
«اگر مسئله درونی سازی اخلاق در کودکان، در درجه بالایی از اهمیت قرار گیرد، حتی در جهانی رو به انحطاط نیز می توان فرزندانی اخلاق مدار تربیت کرد.»
این پژوهش در گروه مطالعات اخلاقی پژوهشگاه فضای مجازی انتشار یافته است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب